Laten we beginnen met de diabetogene werking (die diabetes bevordert) van roken. In 2015 bleek uit de meta-analyse van Pan et al. van 88 verkennende onderzoeken met 6 miljoen patiënten dat degenen die roken, 37% meer kans hebben op diabetes type 2, afhankelijk van hoeveel ze roken. ⁽¹⁾ De Nurses’ Health Study heeft ook kunnen aantonen dat er een dosisafhankelijke relatie bestaat tussen roken en diabetes. Bovendien blijkt er een verband te zijn tussen passief roken** en het risico op diabetes type 2 bij de vrouwen uit dat onderzoek (een stijging van 16%).⁽²⁾

Hoe komt dat? De betrokken pathofysiologische mechanismen zijn ingewikkeld, maar we weten in de eerste plaats dat rokers overtollig buikvet hebben en zelfs een verhoogd risico vertonen op abdominale obesitas. Ook dat verband is afhankelijk van de gerookte hoeveelheid tabak. Het onderzoek van Clair et al. heeft uitgewezen dat er een verhoogde kans bestaat op dosisafhankelijke abdominale obesitas, zowel bij vrouwen als bij mannen, als we de zware rokers vergelijken met lichte rokers.⁽³⁾ Anderzijds kan roken insulineresistentie veroorzaken via verschillende mechanismen, zoals een stijging van bepaalde hormonen (catecholamines, cortisol, groeihormoon) en een laaggradige ontsteking. We mogen ook niet vergeten dat tabaksrook meer dan 4700 stoffen bevat waarvan de invloed op het glucosemetabolisme hoe dan ook moeilijk te beoordelen is.

Wat met ex-rokers?  Onlangs wilden onderzoekers echter nagaan of die risicofactor ook gold voor ex-rokers. Zij deden een cohortonderzoek met 36 742 mensen (diabetici die geen type 1 hadden) die een vragenlijst over hun leefgewoonten (gewicht, lengte, samenstelling huishouden, lichaamsbeweging, roken, gebruik van snus***, alcohol- en koffieconsumptie) en opleidingsniveau invulden.⁽⁴⁾ Bij rokers en ex-rokers werd wel degelijk een verhoogd risico op diabetes type 2 vastgesteld in vergelijking met mensen die nog nooit hadden gerookt. Dat risico neemt af nadat men gestopt is met roken, maar blijft vijftien jaar lang toch nog een stuk hoger. De diabetogene werking van roken wordt dus nog eens bevestigd, met de nadruk op het feit dat de schadelijke gevolgen van roken jaren na het stoppen nog kunnen worden waargenomen.

Wat betreft het effect van roken op de bloedsuikerspiegel van diabetici, is de eerste vaststelling uit een meta-analyse dat roken geassocieerd wordt met een stijging van het HbA1c (geglycosyleerd hemoglobine) met ongeveer 0,6%, of het nu gaat om een patiënt met diabetes type 1 of type 2.⁽⁵⁾  Uit een onderzoek van 2490 patiënten bleek dat die stijging dosisafhankelijk is bij patiënten met diabetes type 2.⁽⁶⁾ Ten aanzien van diabetes type 1 heeft een recent onderzoek, bij een steekproef van 367 patiënten met diabetes type 1 die werden behandeld met een insulinepomp of een basaal-bolusschema en die een sensor hadden voor de continue meting van interstitiële glucose, aangetoond dat patiënten langer in hyperglykemie en ernstige hypoglykemie (<45 mg/dL) doorbrachten. Daarnaast hebben rokers meer insuline nodig dan niet-rokers om hetzelfde niveau van glykemische controle te bereiken.⁽⁷⁾

Als we ten slotte kijken naar de complicaties van diabetes bij rokers en de mortaliteit, zien we dat roken gepaard gaat met een toename van de mortaliteit met 58% bij diabetici. Die cijfers liggen vaak hoger bij patiënten met diabetes type 1 dan bij patiënten met diabetes type 2 (respectievelijk 64% versus 39%). Die mortaliteit is vooral gelinkt aan de cardiovasculaire mortaliteit en aan kanker.⁽⁸⁾ Uit de gegevens van een Zweeds register van 271 174 personen met diabetes type 2 vergeleken met 1 355 870 controlepersonen bleek zelfs dat van alle oorzaken roken het grootste overlijdensrisico meebracht. Roken is dus gevaarlijker dan andere erkende criteria zoals HbA1c of een zittende levensstijl. Bovendien wordt roken in verband gebracht met de macroangiopathische complicaties van diabetes: hart- en vaatziekten, een beroerte, hartfalen enzovoort. Wetenschappelijke studies laten bijvoorbeeld uitschijnen dat roken bij diabetici het overlijdensrisico met 48% verhoogt, het risico op een beroerte met 44%, op coronaire hartziekten met 54% en op een hartaanval met 52%.⁽⁷⁾

We kunnen besluiten dat roken het risico op diabetes type 2 met ongeveer 40% verhoogt. Daarbij spelen tal van mechanismen mee, die vooral aan de basis liggen van een verhoogde insulineresistentie.

Bij diabetici is roken geassocieerd met minder goed gecontroleerde diabetes. De onderzoeken rapporteren een verhoging van het HbA1c met gemiddeld ongeveer 0,6%. Het is de voornaamste risicofactor voor sterfte bij diabetespatiënten. Roken gaat gepaard met een verhoogd risico op macroangiopathische complicaties. Die kunnen erg invaliderend en mogelijk fataal zijn.
Al deze elementen moeten diabetici motiveren om niet te beginnen met roken of om te stoppen. Er bestaan verschillende hulpmiddelen en begeleidingen om te stoppen met roken. Twijfel niet om erover te praten met uw dokter of diabetesteam. 

*Perifeer arterieel vaatlijden
**Het inademen van tabaksrook zonder zelf te roken
*** Tabakspoeder om op te zuigen of op te kauwen

Referencies en disclaimers

Gegevens en afbeeldingen zijn enkel ter illustratie. Geen echte gegevens, patiënt of professionele zorgverlener.

1. Pan, A. et al. (2015). Relation of active, passive, and quitting smoking with incident type 2 diabetes: a systematic review and meta-analysis. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 3(12), 958–967. https://doi.org/10.1016/s2213-8587(15)00316-2
2. Zhang, L. et al. (2011). Association between passive and active smoking and incident type 2 diabetes in women. Diabetes Care, 34(4), 892–897. https://doi.org/10.2337/dc10-2087
   
3. Clair, C. et al. (2011). Dose-dependent positive association between cigarette smoking, abdominal obesity and body fat: cross-sectional data from a population-based survey. BMC Public Health 11, 23. https://doi.org/10.1186/1471-2458-11-23
   
4. Titova, O. E. et al. (2023). Swedish snuff (SNUS), cigarette smoking, and risk of type 2 diabetes. American Journal of Preventive Medicine, 65(1), 60–66. https://doi.org/10.1016/j.amepre.2023.01.016
   
5. Kar, D. et al. (2016). Relationship of cardiometabolic parameters in non-smokers, current smokers, and quitters in diabetes: a systematic review and meta-analysis. Cardiovascular Diabetology, 15(1). https://doi.org/10.1186/s12933-016-0475-5
   
6. Ohkuma, T. et al. (2015). Dose- and Time-Dependent Association of Smoking and Its Cessation with Glycemic Control and Insulin Resistance in Male Patients with Type 2 Diabetes Mellitus: The Fukuoka Diabetes Registry. PLOS ONE, 10(3), e0122023. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0122023
   
7. Śliwińska-Mossoń, M. et al. (2017). The impact of smoking on the development of diabetes and its complications. Diabetes and Vascular Disease Research, 14(4), 265–276. https://doi.org/10.1177/1479164117701876
   
8. Qin, R. et al. (2013). Excess risk of mortality and cardiovascular events associated with smoking among patients with diabetes: Meta-analysis of observational prospective studies. International Journal of Cardiology, 167(2), 342–350. https://doi.org/10.1016/j.ijcard.2011.12.100
   
9. Rawshani, A. et al. (2018b). Risk Factors, Mortality, and Cardiovascular Outcomes in Patients with Type 2 Diabetes. The New England Journal of Medicine, 379(7), 633–644. https://doi.org/10.1056/nejmoa1800256

Bronnen:

• Durlach, V. (2023) Tabagisme et diabète : une prise de conscience nécessaire ? Le courrier des addictions. https://www.edimark.fr/revues/le-courrier-des-addictions/n-1-mars-2023-copy/tabagisme-et-diabete-une-prise-deconscience-necessaire (Geraadpleegd in oktober 2023).
• Tabagisme et diabète : pourquoi et comment arrêter. Making Diabetes Easier. https://www.makingdiabeteseasier.com/be-fr/vivre-avec-le-diabete/tabagisme-et-diabete (Geraadpleegd in oktober 2023).
  
• Diabète et tabac - Fumer augmente le niveau de sucre dans le sang. Fares. https://www.fares.be/tabagisme/appui-documentaire/publications/fumer-augmente-le-niveau-de-sucre-dans-le-sang-les-liens-entre-tabagisme-et-diabete (Geraadpleegd in oktober 2023).