Hipoglikemia reaktywna - co musisz o niej wiedzieć?

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej kojarzą się wielu osobom głównie z podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Jednak wśród niepokojących nieprawidłowości związanych z glikemią wymienia się też spadek stężenia cukru. Jeśli dotyczy on osób niechorujących na pełnoobjawową cukrzycę, mówimy o tzw. hipoglikemii reaktywnej. Czym jest ta dysfunkcja, jak się objawia, jakie są jej przyczyny?

Spis treści:

1. Czym właściwie jest hipoglikemia reaktywna?
2. Cechy charakterystyczne hipoglikemii bez cukrzycy
3. Czy spadek cukru może oznaczać cukrzycę?
4. Jakie są możliwe przyczyny hipoglikemii reaktywnej? 
5. Potencjalne czynniki ryzyka reaktywnej hipoglikemii 
6. Jakie mogą być objawy towarzyszące hipoglikemii reaktywnej? 
7. Kiedy zgłosić się do lekarza i jak wygląda diagnostyka hipoglikemii reaktywnej
8. Na czym polega leczenie hipoglikemii reaktywnej - zmiana stylu życia 
9. Hipoglikemia reaktywna - podsumowanie

Według stanowiska Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego mianem hipoglikemii określa się spadek poziomu cukru we krwi do wartości poniżej 70 mg/dl. U chorych z cukrzycą typu 1 i 2, stosujących insulinoterapię, najczęstszym powodem niedocukrzenia jest podanie zbyt dużej dawki insuliny — zwłaszcza w połączeniu z innymi lekami hipoglikemizującymi — lub niedostosowanie dawki do przyjętego posiłku [6].

Natomiast hipoglikemia reaktywna to stan, w którym dochodzi do spadku stężenia glukozy we krwi u osoby, która nie choruje na cukrzycę. W tym przypadku nie ustalono jednoznacznych norm dla stężenia glukozy — mieszczą się one w przedziale od 40 do 70 mg/dl. Objawy niedocukrzenia występują ok. 3–5 godzin po spożyciu posiłku, zwłaszcza bogatego w łatwoprzyswajalne węglowodany proste [2]. Właśnie ze względu na występowanie hipoglikemii po spożyciu posiłku określana jest ona jako reaktywna (w reakcji na coś — w tym przypadku przyjęty pokarm), a także poposiłkowa.

Hipoglikemia reaktywna występuje głównie po posiłku — zwykle nie pojawia się w czasie snu, na czczo ani w trakcie wysiłku fizycznego. U osób, które nie chorują na cukrzycę, może jednak dojść do spadku poziomu cukru po aktywności fizycznej, jeśli na przykład ruch jest szczególnie intensywny, dana osoba jest odwodniona lub wcześniej spożyła posiłek bogaty w węglowodany.

Hipoglikemia występująca kilka godzin po zjedzeniu posiłku może sugerować wczesny etap rozwoju cukrzycy typu 2, czyli stan przedcukrzycowy [1]. W przypadku cukrzycy typu 2 zaburzenia gospodarki węglowodanowej rozwijają się bowiem zwykle stopniowo. Najczęściej pierwszym objawem tego schorzenia jest hiperglikemia, czyli wysoki poziom cukru we krwi — powyżej 200 mg/dl o dowolnej porze dnia (glikemia przygodna) lub 126 mg/dl na czczo. Mechanizm rozwoju cukrzycy typu 2 jest jednak bardziej skomplikowany i w jego przebiegu mogą zdarzać się również spadki poziomu cukru we krwi, czyli hipoglikemia.
W początkowych etapach zaburzeń regulacji poziomu glukozy trzustka wydziela zbyt mało insuliny, co prowadzi do szybkiego wzrostu stężenia cukru po spożytym posiłku. Po pewnym czasie ten proces zaczyna się odwracać — komórki beta trzustki, w celu zachowania równowagi w organizmie, zaczynają produkować insulinę przez dłuższy czas i w większej ilości niż u osoby zdrowej. To z kolei prowadzi do występowania hipoglikemii reaktywnej.

Reaktywna hipoglikemia poposiłkowa wciąż pozostaje zjawiskiem nie do końca wyjaśnionym. Poza insulinoopornością (zmniejszoną wrażliwością tkanek na insulinę) oraz wczesnym etapem rozwoju cukrzycy typu 2, przyczynami hipoglikemii pojawiającej się kilka godzin po jedzeniu mogą być m.in.:

• nadmierne wydzielanie insuliny endogennej,
• podwyższona wrażliwość tkanek obwodowych na działanie insuliny,
• obniżone wydzielanie hormonów antagonistycznych dla insuliny, głównie glukagonu,
• nadmierne wydalanie glukozy z moczem [1].

Do powyższych zaburzeń mogą prowadzić również problemy z wchłanianiem składników pokarmowych, skutkujące nadmierną produkcją insuliny po posiłku bogatym w węglowodany. Ich przyczyną mogą być m.in. zabiegi resekcji żołądka lub jelita cienkiego, operacje bariatryczne, a także nadużywanie alkoholu [2, 4, 5].

Wyróżnia się kilka czynników predysponujących do występowania epizodów hipoglikemii reaktywnej:

• najczęściej objawy pojawiają się u osób w wieku 20–40 lat, z prawidłową masą ciała lub nadwagą,
• schorzenie często dotyczy osób, które w przeszłości zredukowały masę ciała (borykały się z nadwagą lub otyłością),
• hipoglikemia reaktywna częściej występuje u osób żyjących w dużym stresie, przepracowanych,
• bardziej narażone są osoby odżywiające się niezdrowo i nieregularnie — przy nieprawidłowo skomponowanych posiłkach, niewłaściwej objętości porcji oraz zbyt dużych odstępach między posiłkami [2].

Objawy hipoglikemii reaktywnej zależą od poziomu spadku glikemii, czasu jej trwania oraz cech indywidualnych pacjenta. Początkowo hipoglikemia reaktywna zwykle daje objawy adrenergiczne (wynikające z pobudzenia części układu nerwowego), takie jak:

• niepokój,
• drżenie rąk,
• wzmożona potliwość,
• kołatanie serca,
• bladość skóry,
• wzrost ciśnienia tętniczego,
• nerwowość i apatia,
• zmęczenie [1, 2].
• Jeśli dochodzi do dalszego obniżenia poziomu cukru we krwi, do wartości poniżej 50 mg/dl, mogą pojawiać się kolejne symptomy, tym razem neuroglikopeniczne, takie jak m.in.:

• zaburzenia orientacji,
• zaburzenia mowy,
• zaburzenia widzenia,
• splątanie,
• pogorszenie koncentracji i pamięci,
• a nawet utrata przytomności [1, 2].

W przypadku hipoglikemii reaktywnej objawy mogą być niespecyficzne, słabo nasilone i tym samym często bagatelizowane. Do rozpoznania hipoglikemii reaktywnej potrzeba kilku czynników. Są to m.in. występowanie objawów, obiektywnie potwierdzone obniżenie stężenia glukozy oraz wykluczenie innych chorób wpływających na produkcję insuliny [2].

W diagnostyce tej dysfunkcji stosuje się głównie test tolerancji glukozy (OGTT, tzw. krzywa cukrowa). Badanie polega na doustnym przyjęciu 75 g rozpuszczonej glukozy i pomiarze stężenia glukozy oraz poziomu insuliny na przestrzeni dwóch lub pięciu godzin. W przypadku hipoglikemii reaktywnej, nawet mimo prawidłowego poziomu glukozy, osoba badana może odczuwać niepokojące objawy. Zdarza się również odwrotnie – spadek cukru bywa niezauważony przez pacjenta [1, 2].

Poza OGTT, proponowanym badaniem jest tzw. test posiłku odzwierciedlającego typową kompozycję dań. Pacjent zjada posiłek składający się z ok. 60% węglowodanów, 20% białka i 30% tłuszczów, po czym dokonuje się pomiaru stężenia glukozy. W przypadku podejrzenia hipoglikemii reaktywnej pomocny może okazać się również system ciągłego monitorowania poziomu glikemii – dzięki niemu można w prosty sposób zbierać dane o poziomie cukru bez konieczności samodzielnego wykonywania pomiarów.

Hipoglikemia reaktywna to zaburzenie gospodarki węglowodanowej związane głównie z rodzajem przyjmowanych posiłków, dlatego kluczowe w jej zapobieganiu są modyfikacja stylu życia oraz systemu żywienia. Zalecenia dietetyczne są zbliżone do tych kierowanych do osób z cukrzycą typu 2.

Wskazane jest indywidualne dopasowanie diety i spożywanie posiłków o niskim indeksie glikemicznym. Jadłospis powinien być bogaty w błonnik, a ubogi w produkty wysokoprzetworzone. Posiłki należy przyjmować regularnie – w małych ilościach i w równych odstępach czasu. Zmianę nieprawidłowych nawyków żywieniowych warto wspierać odpowiednią dawką aktywności fizycznej. W niektórych przypadkach stosuje się również farmakoterapię, polegającą na podawaniu leków zmniejszających wydzielanie insuliny [2, 3].

Hipoglikemia reaktywna to obniżenie stężenia cukru we krwi pojawiające się zwykle około 3–5 godzin po posiłku. Osoby podejrzewające u siebie to zaburzenie – objawiające się m.in. nadmierną potliwością, drżeniem kończyn, uczuciem niepokoju czy dezorientacją – powinny skonsultować się z lekarzem pierwszego kontaktu lub diabetologiem.

Jest to dość powszechna dolegliwość, a jej diagnoza opiera się na wywiadzie lekarskim (zgłaszane objawy) oraz wynikach badań laboratoryjnych. Warto zapoznać się z podstawowymi zaleceniami żywieniowymi wspierającymi kontrolę glikemii, ponieważ terapia opiera się przede wszystkim na zmianie stylu życia.

Bibliografia:

1. Foltyn A.: Hipoglikemia reaktywna. https://diabetologia.mp.pl/diagnostyka/121060,hipoglikemia-reaktywna

2. Hall M., Walicka M., Traczyk I.: Hipoglikemia reaktywna jako choroba XXI wieku w ujęciu interdyscyplinarnym. Wiadomości Lekarskie 2020, tom LXXIII, nr 2. https://wiadlek.pl/wp-content/uploads/archive/2020/WLek202002134.pdf

3. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej: Hipoglikemia reaktywna – jaka dieta? https://ncez.pzh.gov.pl/choroba-a-dieta/hipoglikemia-reaktywna-jaka-dieta/

4. Pawłowski M.: Hipoglikemia reaktywna. https://podyplomie.pl/medycyna/15611,hipoglikemia-reaktywna

5. Zatońska K., Bolanowski M.: Hipoglikemia jako problem diagnostyczny. https://www.dbc.wroc.pl/Content/2386/PDF/R15_Lewc.pdf

6. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2023. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. https://ptdiab.pl/zalecenia-ptd/zalecania-aktywni-czlonkowie-2023 

Redakcja: Agencja Musqo

ADC-113633 v1.0