Okres dojrzewania to czas dużych przemian w organizmie. U nastolatka z cukrzycą, poza zmianami hormonalnymi, może dochodzić do buntu nie tylko wobec rodziców, ale także samej choroby. Cukrzyca u nastolatka to wyzwanie dla niego i jego najbliższego otoczenia.

• Jak pomóc nastolatkowi z cukrzycą poradzić sobie z burzą hormonów i emocji?
•  Co zrobić, aby nie wstydził się swojej choroby wśród rówieśników?
• Jak zmienia się ciało i zapotrzebowanie na insulinę w okresie dojrzewania?
• Jakich czterech zasad należy przestrzegać na co dzień?

wyjaśnia dr hab. n. med. Karolina Kędzierska-Kapuza, diabetolog i konsultant w CSK MSWiA w Warszawie.

Nastoletni diabetyk często wchodzi w okres dojrzewania ze sporą wiedzą o cukrzycy i jej leczeniu, bo ma za sobą już kilka lat życia z tą chorobą. I nagle niemal wszystko zmienia się, bo zaczyna dojrzewać. Czy można powiedzieć, że dojrzewający nastolatek i jego rodzina stają przed koniecznością nauczenia się cukrzycy na nowo?

To nie jest do końca tak, że u nastolatka z cukrzycą wszystko się zmienia. Kiedy dziecko staje się nastolatkiem, podstawowe zasady kontroli cukrzycy i podawania insuliny nie zmieniają się. Moim zdaniem problem leży zupełnie na innej płaszczyźnie. Przede wszystkim zmianie ulega nastawienie młodego człowieka do choroby – przestaje być dzieckiem, zaczyna wchodzić w okres dojrzewania i buntu przeciw zasadom, jakie narzucają mu rodzice czy lekarze. Wcześniej to właśnie oni byli wyrocznią, kontrolowali przebieg leczenia cukrzycy u dziecka. I nagle nastolatek staje w obliczu sytuacji, kiedy czuje się coraz bardziej samodzielny, więc chciałby sam podejmować decyzje dotyczące swojego zdrowia, ale nie zawsze jest do tego przygotowany. Zwłaszcza jeśli dotychczas nie brał udziału w „zarządzaniu” swoją cukrzycą, ponieważ był wyręczany na każdym kroku przez rodziców lub opiekunów.

Czyli można powiedzieć, że w okresie dojrzewania cukrzyca przestaje być wyłącznie problemem zdrowotnym i zaczyna być także problemem psychologicznym?

Tak, młode osoby często wstydzą się swojej choroby. Bywają sytuacje, że nie przyznają się do cukrzycy przed znajomymi, przez co zaniedbują obowiązki z nią związane. Poza tym nastolatki są często przytłoczone nadmierną kontrolą i zakazami. Chcą pojechać ze znajomymi do kina albo na wycieczkę szkolną i wciąż słyszą od rodziców, na co muszą uważać. W takiej sytuacji niektóre młode osoby zniechęcają się do aktywności, inne się buntują. Niezwykle ważne jest, aby znaleźć złoty środek.

Rodzice nie powinni cedować na nastolatka wszystkich swoich lęków, ale też nadmierna wolność, prowadząca do lekceważenia obowiązków związanych z cukrzycą, może stanowić zagrożenie dla zdrowia i życia nastolatka. Warto pomóc nastolatkowi radzić sobie z cukrzycą na co dzień, w realnych sytuacjach, gdy przebywa on z rówieśnikami. Wykorzystać np. fakt, że młodzi ludzie nie rozstają się z telefonem i umożliwić im monitorowanie glikemii za jego pomocą.

Myślę, że kluczowa jest  szczera rozmowa i dialog w rodzinie, a jeśli są z tym problemy, warto skorzystać z pomocy psychologa lub psychodietetyka. Czasem obcej osobie jest dużo łatwiej dotrzeć do nastolatka niż jego rodzicom.

Postawa buntu to jedno, ale nie da się jednak ukryć, że w okresie dojrzewania zmienia się specyfika samej cukrzycy. Jakie są przyczyny tych zmian?

W okresie dojrzewania, wskutek działania hormonu wzrostu i hormonów płciowych o działaniu przeciwstawnym do insuliny, dochodzi do insulinooporności hormonalnej i zwiększonego zapotrzebowania na insulinę. Do tego dochodzi  charakterystyczny dla tego wieku bardzo nasilony, wręcz nieposkromiony apetyt. Podsumowując, u nastolatka w okresie dojrzewania, zapotrzebowanie na insulinę rzędu 100 jednostek na dobę nie jest rzadkim zjawiskiem. Zmienia się dawka insuliny podstawowej w stosunku do bolusowej. U dzieci najmłodszych dawka insuliny bazowej wynosi od 20 do 30% dobowego zapotrzebowania na insulinę. W okresie dojrzewania jest najwyższa i wynosi od 40 do 50% dobowego zapotrzebowania. Zmiany zachodzące w dojrzewającym organizmie młodego człowieka są bardzo dynamiczne. Utrzymanie prawidłowej glikemii jest trudne. Nie zwalnia to jednak młodego diabetyka z obowiązku kontroli cukrzycy w okresie dojrzewania.

Czy zwiększony apetyt może być dodatkowo pobudzany przez większe dawki insuliny? W jaki sposób może to komplikować kontrolę cukrzycy u nastolatka?

Tu wchodzimy w problematykę nadwagi i otyłości, które u dojrzewających dzieci są częstymi zjawiskami. Dotyczą również młodzieży z cukrzycą typu 1.  W Polsce z problemem nadwagi i otyłości zmaga się 10% małych dzieci, od 1 do 3 roku życia, 30% dzieci w wieku wczesnoszkolnym i niemal 22% młodzieży do 15 roku życia. Otyłość powoduje dalsze narastanie insulinooporności tkanki mięśniowej i wątroby, co nasila jeszcze bardziej istniejącą insulinooporność hormonalną. Dodatkowo nadmierna masa ciała ogranicza wydolność fizyczną dziecka, przez co niechętnie podejmuje ono wysiłek fizyczny. Unika lekcji wychowania fizycznego, nie chce chodzić na dodatkowe zajęcia, typu tenis czy taniec. Powstaje mechanizm „błędnego koła”. W takiej sytuacji konieczna jest interwencja dietetyka i fizjoterapeuty.

Jak proces dojrzewania wygląda u chłopców, a jak u dziewczynek chorujących na cukrzycę?  Jakie są różnice?

Dziewczynki wchodzą w okres dojrzewania wcześniej niż chłopcy. U dziewcząt skok pokwitaniowy rozpoczyna się około 10 roku życia, przy czym największy przyrost masy i wysokości ciała występuje około 12 roku. Natomiast u chłopców początek skoku pokwitaniowego przypada na 12 lub 13 rok życia. W tym wieku chłopiec może urosnąć nawet 10 cm w ciągu roku i zwiększyć swoją masę ciała o 13 kg. W dalszym etapie okresu dojrzewania rozwijają się narządy płciowe oraz ujawniają się zewnętrzne oznaki każdej z płci. Dziewczęta zaczynają miesiączkować, zwykle między 11 a 16 rokiem życia. Na skutek aktywności hormonów żeńskich u dziewcząt pojawia się dodatkowa warstwa tkanki tłuszczowej.

Czy podczas miesiączki wzrasta zapotrzebowanie na insulinę?

Na ten temat zdania są podzielone. Są teorie, które mówią, że glikemia wzrasta na kilka dni przed okresem. W jednym z badań środowiskowych wykazano, że przedmiesiączkowe dawki insuliny wzrastają o 3 jednostki w stosunku do pozostałej części cyklu. Jednak w czasie pierwszych dni miesiączki zapotrzebowanie na insulinę obniża się, co z kolei może spowodować hipoglikemię. Ważne jest, aby odpowiednio dostosować dawki insuliny do swojego cyklu. Aby to zrobić, trzeba prowadzić zwiększoną samokontrolę – tuż przed okresem, w trakcie i po jego zakończeniu. Nie mam jednak wątpliwości, że ciężko jest zapanować i przewidzieć ustalenie dawek insuliny dla nastolatek, gdy krwawienia są nieregularne. Należy również pamiętać, że do nieregularnych cyklów miesiączkowania mogą przyczyniać się również wysokie wartości HbA1c.

Czy obserwowane, zwłaszcza u dziewcząt, zwiększenie masy ciała może skłaniać je do pomijania dawek insuliny?

Próby odchudzania się,  pomijanie dawek insuliny, głodówki, stosowanie modnych diet np. ubogowęglowodanowych typu „keto” – te zjawiska mogą być powodem poważnych powikłań, w tym kwasicy ketonowej. Dodajmy do tego dużą presję i potrzebę akceptacji rówieśników, zaburzenia depresyjne i problem z akceptacją choroby – życie nastolatka – cukrzyka z pewnością nie jest łatwe.

A czy mogą pojawić się jakieś typowe dla tego wieku komplikacje lub powikłania?

Przede wszystkim skłonność do grzybicy skóry i  błon śluzowych oraz anemia. Typowe dla nastoletnich diabetyków są zaburzenia nastroju, zmiany stanów emocjonalnych. W przypadku pomijania dawek insuliny może rozwinąć się stan cukrzycowej kwasicy ketonowej (CKK).

Okres dojrzewania to także czas, kiedy nastolatek może zacząć korzystać z używek: alkoholu, papierosów. Jak te elementy mogą komplikować kontrolę cukrzycy?

Alkohol pity w sposób niekontrolowany może przyczynić się u nastolatka zarówno do hipoglikemii, jak i cukrzycowej kwasicy ketonowej. Często objawy upojenia alkoholem są podobne do niedocukrzenia, co może znacząco opóźnić pomoc osobie z hipoglikemią i doprowadzić do rozwoju śpiączki hipoglikemicznej. Szczególnie groźne są hipoglikemie występujące w nocy, po spożyciu alkoholu. Bezwzględnie wymagają podaży glukozy doustnie lub dożylnie. Podanie glukoganu przy zatruciu alkoholem może być nieskuteczne. Drugą skrajnością jest występowanie CKK po spożyciu alkoholu, spowodowane pominięciem dawki insuliny. O ile osoba dorosła i dojrzała kontroluje dawkę wypitego alkoholu, to w przypadku nastolatka z cukrzycą może to okazać się problematyczne.

Jakich zasad należy przestrzegać?

Według mnie najważniejsze są cztery zasady:

Po pierwsze – racjonalne planowanie posiłków, również przy wsparciu dietetyka i psychodietetyka.

Po drugie – nie wolno opuszczać dawek insuliny.

Po trzecie – umiejętność kontroli swoich emocji i odpowiedzialność. Ponadto rezygnacja z używek, takich jak alkohol, papierosy i inne.

Po czwarte – częsta kontrola glikemii.

Z pomocą mogą przyjść systemy ciągłego monitorowania glikemii, dające możliwość dyskretnego i szybkiego zbadania poziomu cukru w każdych warunkach, także podczas uprawiania sportu, zabawy czy nauki w szkole. Wystarczy założyć na ramię sensor, który można zeskanować telefonem. Nastolatki nie rozstają się ze swoimi smartfonami. Teraz mogą nimi nie tylko mierzyć poziom cukru, ale również udostępniać automatycznie swoje wyniki rodzicom dzięki aplikacji LibreLinkUp oraz lekarzowi w LibreView.

Redakcja agencja Musqo.

ADC-54028 v2.0