Jaki cukier dla cukrzyka? Przewodnik po słodzikach i zamiennikach cukru

Osoby chorujące na cukrzycę powinny całkowicie zrezygnować z cukrów prostych w diecie lub ograniczyć ich spożycie do minimum. Istnieją jednak zamienniki, które pozwalają cieszyć się słodkim smakiem bez istotnego wpływu na wzrost stężenia glukozy we krwi. Są to słodziki naturalne, syntetyczne i półsyntetyczne. Również ich spożycie powinno jednak podlegać pewnym ograniczeniom. Dowiedz się więcej!

Istotnym elementem leczenia cukrzycy i zapobiegania jej powikłaniom jest zmiana stylu życia, obejmująca m.in. rezygnację ze złych nawyków żywieniowych. Cel i rodzaj diety powinny być dobierane indywidualnie dla każdego diabetyka, z uwzględnieniem jego stanu zdrowia, wieku oraz masy ciała. W przypadku cukrzycy typu 2 najczęściej dąży się do redukcji otyłości, wyrównania glikemii oraz poziomu cholesterolu.

Powszechnie stosowane cukry proste cechują się wysokim indeksem glikemicznym (IG), który jest wskaźnikiem informującym o wzroście poziomu glukozy we krwi w ciągu dwóch godzin po spożyciu danego produktu. Z tego względu nie są one zalecane w diecie osoby chorej na cukrzycę.

Do cukrów prostych zalicza się:

• Sacharoza – dwucukier znany jako tradycyjny cukier spożywczy. Biały cukier ma IG ok. 61–65, a jego wartość energetyczna wynosi 400 kcal na 100 g.

• Glukoza – monosacharyd wchodzący w skład sacharozy. Ma taką samą kaloryczność jak sacharoza, ale jest o połowę mniej słodka. Mimo to ma najwyższy IG, wynoszący 100.

• Fruktoza – również monosacharyd, 1,5–1,8 razy słodszy od sacharozy, o niskim IG (19–23).

Spośród wymienionych cukrów to fruktoza ma najniższy IG, dlatego uznawana jest za najzdrowszy cukier. Niemniej jednak, spożywana w nadmiarze przyczynia się do nadwagi i otyłości, a także m.in. insulinooporności oraz chorób układu krążenia [1]. Do metabolizmu tych cukrów niezbędne są duże ilości insuliny, dlatego w diecie diabetyka zaleca się ich wykluczenie lub maksymalne ograniczenie.

Mianem słodzików określa się wszelkie substancje cechujące się bardzo słodkim smakiem, dzięki czemu mogą zaspokoić ochotę na coś słodkiego. Jednocześnie charakteryzują się niskim lub zerowym indeksem glikemicznym, co sprawia, że nie mają istotnego wpływu na wzrost poziomu glukozy we krwi. Mogą być stosowane w minimalnych ilościach, ponieważ ich smak bywa nawet kilka tysięcy razy intensywniejszy niż smak zwykłego cukru. Nie powodują próchnicy i zawierają mniej kalorii niż tradycyjny cukier.

Słodziki dzieli się na związki pochodzenia naturalnego, półsyntetyczne i syntetyczne. Występują w formie sypkiej, płynnej oraz jako drażetki. Inny podział uwzględnia związki wielowodorotlenowe (poliole) oraz substancje intensywnie słodzące. Różnią się między sobą wartością IG, poziomem słodkości i kalorycznością.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością oraz Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, słodziki stosowane w odpowiednich ilościach stanowią bezpieczną alternatywę dla cukru [3]. Podkreśla się jednak, że zastąpienie cukru białego substancjami słodzącymi o niższym indeksie glikemicznym i kaloryczności nie może być jedyną zmianą stylu życia. Słodziki należy wykorzystywać wyłącznie w celu zaspokojenia potrzeby słodkiego smaku. Diabetycy nie mogą zapominać o zbilansowanej diecie, zwiększeniu aktywności fizycznej oraz odpowiednio dobranej farmakoterapii. Słodziki stosuje się głównie na etapie odzwyczajania się od nadmiernego spożycia słodyczy [3].

Słodziki uznawane są za bezpieczne zamienniki cukru dla diabetyków oraz osób na diecie bezcukrowej. Nie należy jednak spożywać ich w nadmiarze. W przypadku nadmiernego spożycia niektórych związków mogą wystąpić działania niepożądane, głównie w postaci dolegliwości ze strony układu pokarmowego, takich jak wzdęcia, biegunki czy nawet odwodnienie. Dla najczęściej stosowanych i dopuszczonych do użytku słodzików określa się maksymalną dobową dawkę do spożycia, czyli ADI – Acceptable Daily Intake [4].

Słodzikami pochodzenia naturalnego i półsyntetycznego są najczęściej wyciągi roślinne, które pozyskuje się w warunkach laboratoryjnych. Najczęściej stosowanymi, jakościowymi zamiennikami cukru są: 

• Stewia (glikozydy stewiolowe, E960) - pozyskuje się ją z liści Stevia rabaudiana. Ma ok. 200-300 razy słodszy smak w porównaniu do tradycyjnego cukru. ADI dla niej wynosi 4 mg/kg masy ciała. Co ważne, stewia nie zmienia swoich wartości pod wpływem wysokiej temperatury (do 200 stopni Celsjusza), dlatego doskonale nadaje się do wypieków i innych dań przygotowywanych na ciepło. 
• Ksylitol (E967) - jest określany jako cukier brzozowy, ponieważ początkowo był wydzielany wyłącznie z soku i kory brzozy. Smakiem przypomina sacharozę, ale jego kaloryczność jest o wiele niższa (3 kcal na 1 g). Działa też probiotycznie, antybakteryjnie i przeciwpróchniczo. Może obniżać poziom glukozy i cholesterolu. Ma niski indeks glikemiczny (7-13). Dobowa dawka ksylitolu wynosi 15 g. Przedawkowanie może skutkować biegunkami. 
• Erytrytol (E968) - wytwarza się go z pszenicy i skrobi ziemniaczanej. Ma praktycznie zerową kaloryczność, ponieważ nie jest metabolizowany, a wydalany w niezmienionej postaci. Jego dobowa dawka wynosi 50 g. Ponadto jest wchłaniany w jelicie cienkim, dlatego nie powoduje dolegliwości ze strony układu pokarmowego. Podobnie jak ksylitol wykazuje działanie przeciwpróchnicze, poprzez zapobieganie odkładaniu się płytki nazębnej. 
• Mannitol (E421)- izoluje się go m.in. z alg morskich. Jest to substancja o połowę mniej słodka od cukru zwykłego. Ma niską kaloryczność (2,4 kcal na 1 g) i zerowy indeks glikemiczny. Jednorazowo nie można przekraczać dawki 10 g, a dobowo 20 g [1, 4]. 

Słodzikami syntetycznymi o zerowym indeksie glikemicznym, dodawanymi do produktów spożywczych i określanymi jako intensywne substancje słodzące są też m.in.:

• Aspartam (E951) – jest ok. 180-200 razy słodszy od cukru. Dopuszczalna dawka to do 40 mg/kg masy ciała. 
• Acesulfam K (E950) – ok. 150 razy słodszy od zwykłego cukru. Może jednak wpływać na poziom glukozy we krwi. Dopuszczalna dawka to 9 mg/kg masy ciała.
• Cyklaminian sodu (E952) – jest ok. 30 razy słodszy od cukru. Można go stosować w ilości do 7 mg/kg masy ciała. 
• Kwas cyklaminowy i jego sole (E952).
• Sacharyna i jej sole (E954).
• Sukraloza (E955) [4].

Z uwagi na konieczność ograniczenia węglowodanów w diecie, w ostatnim czasie na rynku pojawiło się wiele zamienników cukru. Związki takie jak ksylitol, erytrytol, stewia czy mannitol stanowią lepszy wybór dla diabetyków ze względu na niski indeks glikemiczny oraz niższą kaloryczność w porównaniu do tradycyjnego cukru spożywczego. Należy jednak pamiętać, że ich wprowadzenie do jadłospisu w miejsce sacharozy nie stanowi wystarczającego elementu leczenia cukrzycy. Słodziki warto traktować jedynie jako urozmaicenie i sposób na okazjonalne korzystanie z przyjemności słodkiego smaku.

Bibliografia:

1. Kujałowicz A.: Słodkie dylematy. Charakterystyka wybranych cukrów i słodzików. https://czasopisma.bg.ug.edu.pl/index.php/tutee/article/view/8595
2. Maksymiuk-Kłos A., Strzelec K., Piątkiewicz P.: Substancje słodzące – zalety i wady. https://podyplomie.pl/diabetologia/31246,substancje-slodzace-zalety-i-wady
3. Olszanecka-Glinianowicz M., Czupryniak L.: Stanowisko Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością i Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego w sprawie stosowania niskokalorycznych substancji słodzących. Endokrynol. Otył. Zab. Przem. Mat 2012;8(4):143-144. https://journals.viamedica.pl/eoizpm/article/view/25929
4. Przygoda B.: Słodziki – czy są bezpieczne? https://www.mp.pl/pacjent/dieta/zasady/63310,slodziki-czy-sa-bezpieczne

Redakcja: Agencja Musqo

ADC-113634 v1.0