Kandaki glikozillenmiş hemoglobin seviyesini ölçen bir testtir.[1] HbA1c testi, diyabeti kontrol altına almak ve diyabet tanısı koymak için önemlidir. Bu test ile hemoglobin adı verilen kan hücrelerinin kandaki şeker oranından nasıl etkilendiği gözlenir. Bir anın değil bir sürecin resmini verir. Bu açıdan da diyabet tanısı koymada büyük öneme sahiptir. Fakat unutulmamalıdır ki diyabet tanı ve tedavisinde ayrıca kişinin glukoz değişkenliği de çok önemlidir. Hba1c değerinin yanında kişinin gün içerisindeki şeker dalgalanması ve profili ne kadar detaylı bilinirse tanı ve tedavi süreçleri de o kadar etkili ilerler.[1] Peki, Hba1c testi nasıl yapılır, nerede yapılır ve sonucu nasıl değerlendirilir?

Hba1c Testi Nasıl Yapılır?

Kişinin kanındaki şeker seviyesinin üç aylık ortalamasını veren bir testtir. Damardan bir tüp kan alınarak test yapılır ve sonuç paylaşılır. Hba1c testi için aç olmak ya da tok olmak gerekmez. Üç aylık kan şekeri ortalamasının 7,5 altında olması beklenir.[2] Fakat Hba1c değeri aynı olan hastalar arasında günlük sürekli ölçüm sonuçları analiz edildiğinde bazı hastaların günlük şeker trendlerinin çok dalgalı olabildiği görülmüştür.[1]

Kırmızı kan hücreleri yani alyuvarların içinde oksijen taşıyan hemoglobinler bulunur. Ayrıca glukoz da aynı hücrede yer alır. Alyuvarın 3 aylık ömrü boyunca glukozlar oksijen taşıyan hemoglobinlere yapışarak onların değişimine ve HbA1c adlı yeni hallerine dönüşmelerine neden olurlar. Eğer kandaki şeker seviyesini ölçen ve üç aylık ortalamayı veren bu testin sonucunda glikozillenme oranı fazla ise kişinin diyabetinin kontrolünün yeterli olmadığı anlaşılır. [1]

Hba1c Testi Neden Yapılır?

Hekim, diyabet tanısı için HbA1c testi isteyebilir. Ancak genellikle zaten diyabet tanısı konulmuş olan kişilerde diyabetin kontrol altına alınıp alınamadığını izlemek üzere A1c testi yapılır. Bu test, bir başka deyişle diyabet tedavisinin başarısını ölçer. Fakat genel bir ortalama verdiği için diyabetli kişinin gün içerisindeki tüm glukoz seyir profiline hakim olabilmek elbette diyabet tedavisinde çok çok önemlidir. [1]

Hba1c Testi Sonucu Nasıl Değerlendirilir?

Hba1c değeri kaç olmalı şeklinde de sorabileceğimiz bu sorunun yanıtı şöyle verilebilir: [1]

·        Diyabeti olmayan kişilerde bu testin sonucu % 4,7- % 5,6 aralığında çıkar.

·        Eğer HbA1c değeri % 5,7- % 6,4 üzerinde ise bu ölçü, gizli kan şekerine işaret edebilir.

·        HbA1c’nin % 6,5’ten yüksek olması ise Tip 2 diyabete işaret eder.

Hba1c testi nerede yapılır sorusu da çok sık araştırılıyor. Özellikle Hba1c testi sağlık ocağında yapılır mı sorusu popüler. Öncelikle eski adı sağlık ocağı olan ve yeni adı ile aile sağlığı merkezlerinde pek çok tahlil ve test yapılıyor. Hekim isteğiyle sağlık ocağında Hba1c testi de yapılabiliyor. Ayrıca pek çok hastanede, özel sağlık kurumunda da bu testi yaptırabilirsiniz. Ayrıca FreeStyle Libre gibi yeni sensör teknolojileri de bu konuda diyabetlilere yine destek olmaktadır. FreeStyle LibreLink mobil uygulamasını düzenli kullanarak ölçüm yapan diyabetliler yine uygulama üzerinden de tahmini Hba1c değerlerini takip edebilirler.

Hba1c Testi İçin Aç Olmak Gerekir mi?

Hekim, Hba1c testi istediğinde Hemoglobin A1c nasıl yapılıyor ya da Hba1c testi için açlık gerekir mi sorusu akla geliyor. Hba1c testi için aç ya da tok olmanız fark etmez. Kan alınır ve bir laboratuvar ortamında kandaki glikozillenmiş hemoglobin seviyesi değerine bakılır[1].

HbA1c Neden Yüksek Çıkar?

HbA1c sonucunun yüksek çıkmasının birden fazla nedeni vardır. Burada hekim, sebep üzerinde durarak bir değerlendirme yapar. Ancak genel bir yaklaşımla, HbA1c testinin sonucunun yüksek çıkmasının nedenleri şöyle listelenebilir: [1]

·        Diyabet

·        Kronik hastalıklar

·        Kullanılmakta olunan ilaçların yan etkileri,

·        Genetik faktörler,

·        Bir sebeple kortikosteroid hormonların aşırı salgılanması,

·        Böbreküstü bezinden kaynaklı tümörlerin varlığı,

·        Kanda bulunan bir tür yağın seviyesinde artış,

·        Demir eksikliğinden kaynaklanan anemi,   

Hemoglobin Oranı Neden Önemli?

Alyuvarlarda bulunan hemoglobin, kan şekerine maruz kaldığında glikozillenme denilen bir reaksiyon gerçekleşir. Glikozillenme reaksiyonu, kandaki şeker moleküllerinin hemoglobine yapışarak yapısal değişikliğe uğramasıdır.

Alyuvarların ömrü boyunca, hemoglobinin glikozillenme oranı kan şekeri değerlerine paralel olarak artar. Hemoglobin A1c testi de yukarıda bahsedilen glikozillenme oranını ölçmektedir. Tahlil yaptırmadan önceki aylarda kan şekeri değerleri yüksek seyretmişse, hemoglobin moleküllerinin glikozillenme oranı da artar ve dolayısıyla hemoglobin A1c seviyesi artar. Bu da diyabete işaret eder. [1]

Hemoglobin Testi Nasıl Çalışır?

İlk A1C testleri 1980’lerin başlarında yapılmaya başlandı. Bundan sonra da diyabet tanısında ve diyabet izleminde bu testin önemi kanıtlandı. [3] Testin çalışma mantığı şöyle açıklanabilir:

Hemoglobin hücreleri sürekli olarak ölüp yenilenir. Ancak bir hemoglobin hücresinin ömrü üç aydır. İşte tam da bu nedenle kanda hemoglobin ölçümü çok önemlidir. Testin amacı, bir hemoglobin hücresine ne kadar şeker bağlandığını ölçmektir. Hemoglobin hücrelerine bağlı çok sayıda glukoz varsa, yüksek bir A1C’niz olacaktır. Kanda glukoz oranı normalse A1C testi sonucu da normal olacaktır. [3]