Pek çok diyabetli, tip 1 diyabet genetik mi, sorusunu soruyor. Zira, genellikle çocuklarda görülen bu diyabet türü için sebep aramak yaygın bir yaklaşım. Sizde veya çocuğunuzda veya bir yakınınızda tip 1 diyabet olması oldukça normal, endişelenmeyin. Diyabet ciddi bir hastalıktır fakat uygun beslenme tedavisi, düzenli egzersiz ve diyabet hakkında bilgilenerek sağlıklı, uzun bir yaşam sürebilirsiniz.[1] Öncelikle tip 1 diyabet nedir ve kimlerde görülür sorularına yanıt verelim. Ardından son araştırmaların, halk arasındaki tanımıyla şeker hastalığı kalıtsal mı sorusuna nasıl yanıt verdiğine bakalım...

Tip1 Diyabet Nedir?

İnsülin hormonlarının eksikliği sonucu ortaya çıkan tip 1 diyabet, sıklıkla çocukluk ve gençlik yaşlarında ortaya çıktığı için “Juvenil diyabet” adını da alır. Tip 1 diyabeti olanlar,  kişiye göre değişen bir insülin yetersizliği yaşar. Bu da bazen ömür boyu insülin hormonunu dışardan alınmasını gerektirir. Tip 1 diyabet tanısı konulan diyabetli, genellikle enjeksiyon yoluyla insülin almak zorundadır.  Bu nedenle Tip 1 diyabet, İnsüline Bağımlı Diyabet, Insulin Dependent Diabetes Mellitus ve kısaltması olan IDDM şeklinde de isimlendirilir.  Ancak en yaygın kullanımı,  Tip 1 diyabet -T1DM şeklindedir.[1]

İnsülin Eksikliği Neden Diyabete Neden Oluyor?

Vücudun enerji ihtiyacı, yiyeceklerimizdeki temel besin öğeleri olan karbonhidrat, protein ve yağlardan sağlanır ve vücudun öncelikli enerji kaynağı karbonhidratlardır. Emilebilmek için en küçük parçalarına ayrılan besin öğelerinin en önemlisi “glukoz” adı verilen basit şekerlerdir. Glukoz başta beyin olmak üzere vücudun tüm organları için çok önemlidir. Eksikliği, büyük işlev bozukluklarına yol açabilir. Hücreler ihtiyacı olan glukozu, midenin arkasında bulunan pankreas bezinin salgıladığı insülin adlı bir hormon yardımıyla kullanır. İnsülin, vücutta yapılamaz ise alınan gıdalar enerji olarak kullanılamayacaktır. Bu da diyabet belirtileri arasında sık görülen halsizlik, yorgunluk, gergin ve endişeli olma, konuşma güçlüğü gibi durumları açıklamaktadır. [1]

Tip1 Diyabetin Nedeni Nedir?

Bilinmeyen bir nedenle harekete geçen bağışıklık sistemi, insülin yapımını üstlenen pankreas beta hücrelerini tahrip etmektedir. Bu tahribat %80’in üzerine ulaştığında tip diyabet belirtileri ortaya çıkar.[1]

Tip1 Diyabetin Belirtileri Nelerdir?

Çok sık idrara çıkma, gece idrara çıkma, beslenme eksik olmasa da kilo verme, sık ve çok yemek yeme isteği, halsizlik gibi belirtiler yol gösterici olabilir. Ancak tip1 diyabet tanısı konulması için kanda şeker oranını ölçen testlerin verileri gereklidir. [1]

Tip 1 Diyabet En çok Kimlerde Görülür?

Öncelikle genel olarak toplumdaki diyabet vakalarının %10'unu Tip 1 diyabet vakaları oluştumaktadır. Her yıl 15 yaş altındaki 100.000 çocuktan 1-42'sinde diyabet görülmektedir.[1] Bu konuda yapılan araştırmalara göre aşağıdaki kategorilere giren kişilerde görülme olasılığı daha fazladır:

●     Çocukluk çağında Tip 1 diyabet sıklığı ülkelere göre değişkendir ancak genel olarak kuzey ülkelerinde daha sık görülmektedir.[1]

●     Anne, baba kardeş gibi birinci derecede yakın akrabalarında tip 1 diyabet olanlarda diğerlerine göre daha fazla gözlenmektedir.[1]

●     Çok sayıda Tip 2 diyabetli yakını olanlarda yine görülme olasılığı fazladır.[1]

●     Gebelik sırasında diyabet ortaya çıkan kadınların çocuklarında görülebilir.[1]

Tip1 Diyabet Genetik mi?

Tip 1 diyabette esas etken, oto-immün mekanizmasının bozukluğudur. Bununla beraber son yıllarda yapılan diyabet araştırmaları, yakın aile üyelerinde bir diyabet hikâyesi varsa kişide diyabet görülme olasılığının yüksek olduğunu net olarak gösteriyor. Akrabalık ne kadar yakın ise, diyabet riski de o kadar artıyor. Özetle; genetik faktörler, büyük ölçüde etkendir.  Ayrıca çevresel faktörlerin de bu tip diyabet gelişiminde tetikleyici rol oynayabildiği görülmektedir. [1]

Diğer Diyabet Türleri [2]                                 

Tip 2 diyabet: İleri yaşlarda görülen, genellikle genetik yatkınlıkla beraber kötü beslenme ve hareketsiz yaşam tarzının bir sonucu olarak ortaya çıkar, sıklıkla egzersiz ve diyet ile tedavi edilir.

Gebelik diyabeti: Geçici bir diyabet formudur. “Gestasyonel Diyabet” olarak adlandırılmaktadır. Hamilelik tamamlandığında genellikle kaybolmaktadır.       

Mix tip diyabet: Bazı çocuklar tip 1 ve tip 2 arası mix tip diyabet belirtileri gösterirler. Bu tip diyabete hybrit de denir. Çifte diyabet olarak da adlandırılan bu diyabet tipi, özellikle normal kilosunun üzerinde olan çocuklarda çok görülmektedir.

MODY diyabet: Tip 1 benzeri olan bu diyabet, ileri yaşlarda görülür.

Tip1 Diyabetli Günde Kaç Kere Şeker Ölçümü Yapmalı?

Diyabetlinin günde kaç kere kanda şeker ölçümü yapması gerektiğine hekim karar verir. Ancak çok genel bir yaklaşımla Tip 1 diyabetlilerin kahvaltı, öğlen ve akşam yemeği ile gece öğününden önce olmak üzere günde dört kez veya farklı günlerde farklı öğünlerde öğün öncesi ve öğünden iki saat sonra glukometre ile kan şekeri ölçümü yapması istenir.[1] Kan şekeri ölçümleri için kullanılan cihazlar yaygın olarak parmaktan kan örneği alınarak sonuç verirler. Ancak bu yöntemin çok işlevsel olmaması, sürecin takibini ve diyabetin kontrol altına alınmasını zorlaştırmaktadır. Bu nedenle yeni nesil şeker ölçüm teknolojileri çok daha olumlu bir süreç için tercih edilebilir. FreeStyle Libre sürekli şeker ölçüm cihazı ile kan örneği almaya gerek kalmadan, hatta neredeyse hiç hissedilmeyen bir saniyelik bir ölçümle gün boyu izlem yapılabilir.[3] Çocuklar için parmak delmeden şeker ölçümü yapmak, diyabetin takibi ve kontrolü açısından büyük avantaj sunabilir.